క్రిటోసిస్ వ్యాధి ముఖ్యంగా అధిక పాలదిగుబడి ఇచ్చే పశువుల్లో వస్తుంది. సంకరజాతి పశువులలో, ముర్రా గ్రేడెడ్ గేదెలలో కూడా ఈ వ్యాధి వస్తుంది. దీనినే అనిటోనివిుయా, ఎండువాతం వ్యాధి  హైపోగైసిమియా అనికూడా అంటారు.

ఈ వ్యాధి పశువు ఈనిన నెలలోపు రావడానికి ఎక్కువ అవకాశం ఉంది. ఈ వ్యాధి మొదటి ఈత పశువులలో కన్నా నాల్గవ ఈతలో ఉన్న పశువులకు ఎక్కువగా వస్తుంది. ఈ వ్యాధి వలన పశువుల్లో గూకోజు శాతం తగ్గిపోవడం, కిటోనిమియా, కిటోన్యూరియా కూడా ఉంటుంది.

వ్యాధి కారణాలు

• ఎక్కువగా సైలేజి తినిపించడం, ఇందులో బ్యూటిరిక్ ఆమ్లం అనే కిటోన్ బాడి ఎక్కువగా ఉంటుంది.
• తక్కువ శక్తినిచ్చే ఆహార పదార్థాలు తినిపించడం ముఖ్యంగా ఈనిన తరువాత, పోషకాహార లోపం వలన కూడా వస్తుంది. ఖనిజ లవణాల లోపం ముఖ్యంగా కోబాల్డ్, భాస్వరం.
• అత్యధిక పాలదిగుబడి ప్రభావం.
• కాలేయం సరిగా పనిచేయక పోవడం.
• ధైరాయిడ్ గ్రంది తక్కువగా పనిచేయడం వలన, కొన్ని హార్మోన్ల కొరత వలన ఈ వ్యాధి వస్తుంది.

వ్యాధి లక్షణాలు

ఈ వ్యాధి లక్షణాలు రెండు రకాలుగా ఉంటాయి.

మొదటి రకం

• గేదెలలో ఎక్కువగా వస్తుంది. దీనినే వేస్టింగ్ ఫామ్ అంటారు.
• మేత మేయవు, దాణా తినవు కాని చొప్ప తింటాయి.
• పశువులు చురుకుదనం కోల్పోయి మగతగా ఉంటాయి.
• శరీర బరువు త్వరగా తగ్గుతుంది.
• పేడ గట్టిగా వేస్తుంది. అరల పొట్టలో కదలికలు తగుతాయి.
• పశువు నడక బిగబట్టినట్లుగా ఉంటుంది.
• శరీర ఉష్ణోగ్రత, శ్వాస, నాడి సాధారణంగా ఉంటాయి.
• చర్మం గరుకుగా, జీవం కోల్పోయినట్లుగా ఉంటుంది.

• వ్యాధి ముదిరిన కొద్ది శ్వాస, పాలలో తియ్యటి వాసన (కిటోన్ వాసన) వస్తుంది.

రెండవ రకంలో

• సంకరజాతి ఆవులలో నరాల సంబంధమైన లక్షణాలు కనిపిస్తాయి.
• పశువు గుండ్రంగా తిరగడం, కాళ్ళు అడ్డంగా పెట్టడం, చర్మాన్ని వస్తువుల్ని అతిగా నాకుతాయి. చొంగ అధికంగా కారుతుంది.

• కండరాలలో వణుకు, గుడ్డితనం, గమ్యంలేకుండా తిరగడం వంటి లక్షణాలు గంట రెండు గంటల వరకు ఉండి, మళ్ళీ ప్రతి ఎనిమిది నుండి పన్నెండు గంటల్లో కనిపిస్తాయి. ఈ దశలో పశువుకు గాయాలు అయ్యే అవకాశాలు ఎక్కువ.

చికిత్స

• ఇరవై శాతం గూకోజ్ను అర లీటరు నుండి లీటరు వరకు రక్తంలోకి రోజుకు రెండుసార్లు ఎక్కించాలి.
• గ్లిసరిన్ లేదా ప్రొఫైలిన్ గైకాల్ 225 గ్రా. రోజుకి రెండుసార్లు మొదటి రెండు రోజులు, తరువాత రెండు రోజులు 125 గ్రా. జాగ్రత్తగా పశువుకి త్రాగించాలి.
• సోడియం ప్రాపయినేట్ 100-200 గ్రా. మూడు రోజులు తినిపించాలి.
• లాక్లేటులు ముఖ్యంగా (కాలియం, సోడియం, అమెనియం) రోజుకి 200 గ్రా. ఇవ్వాలి.
• ఇన్సులిన్ సూది మందులు 200-300 యూనిట్లు ఒక్కో పశువుకి ఇప్పించాలి. దీనివలన గూకోజ్ వినియోగం ఎక్కువవుతుంది.
• కోబాలు, భాస్వరం ఉన్న ఖనిజ లవణాల మిశ్రమం తినే ఆహారంలో వాడాలి.
• కాల్టికోస్టిరాయిడ్ వంటి ఇంజక్షన్లు ఇప్పించాలి.
• కిటోనిల్ జల్లు, మెటబొలైట్, కిటోనెక్స్ బోలసలు, ఈ-బూస్టర్ వంటి పదార్థాలను ఇప్పించాలి.

నివారణ చర్యలు

• పశువు మరీ సన్నగా, మరీ లావుగా కాకుండా చూడాలి. ముఖ్యంగా పాల ఉత్పత్తి తగ్గే సమయంలో, పశువు ఈనే సమయంలో అధికంగా వేువకూడదు, ఉవ వానం ఉంచకూడదు.
• పాడి పశువులకు ప్రతీ రోజు వ్యాయామం చేయించాలి.
• ఈనిన తరువాత, పాల దిగుబడి పెరుగుతున్న సమయంలో దాణా పరిమాణం పెంచాలి.
• పశువుల మందలో మెటబాలిక్ ప్రొఫైల్ టెస్ట్లు నిర్వహించాలి.
• ఈనిన ఆరు వారాల వరకు సోడియం ప్రాపయనేట్ 100 గ్రా. రోజుకు అందివ్వాలి.
• మొక్కజొన్నలను తినే దాణాలలో భాగంగా ఇవ్వాలి.
• దాణాలో సరైన పాళ్ళలో కోబాలు, అయోడిన్ ఉండాలి.
• సైలేజి ఎక్కువగా ఇవ్వకూడదు.

ఆధారం: పాడిపంటలు మాస పత్రిక